Podczas wizyty studyjnej w Berlinie w Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP) delegacja Instytutu Wolności spotkała się z Kaiem-Olafem Langiem. Rozmowa dotyczyła głównie działalności SWP jako think-tanku zajmującego się analizą sytuacji międzynarodowej, a także stosunków polsko-niemieckich. Spotkanie to przyniosło wiele konstruktywnych refleksji odnośnie organizacji państwa, w szczególności w zakresie znaczenia think-tanków i innych ośrodków badawczych.
DZIAŁALNOŚĆ SWP
Działalność SWP przypomina działalność uniwersytetu, zrzeszającego doktorantów zajmujących się pracą naukową. W SWP przede wszystkim dużo się pisze, choć częścią pracy w tym miejscu są także podróże czy komunikacja za pomocą nowoczesnych mediów. Organizacja ta ma raczej tradycyjne podejście do przygotowania oraz publikacji opracowań (m.in. nacisk na szeroko zakrojoną analizę własną, prace na podstawie większych i renomowanych publikacji).
SWP kieruje się zasadą „4i”, tj. informacji, interpretacji, idei i irytacji. Oznacza to pomysłowość, dociekliwość, rzetelne badanie oraz odpowiednią wewnętrzną weryfikację treści.
Te czynniki stanowią o jakości pracy fundacji oraz jej wyjątkowości w świecie, w którym widać wyraźne przesunięcie zakresu zainteresowań instytucji zajmujących się analizą kwestii publicznych – z badań na PR. Warto jednocześnie podkreślić, że SWP nie jest zamknięte na możliwości i technologie dostępne współcześnie, ale w tej przestrzeni SWP realizuje swoje działania jako think-tank na mniejszą skalę.
Kai-Olaf Lang podkreślił, że osoby wykonujące badania na rzecz SWP są niezależne w doborze tematów i zakresie analizy – z czego wielokrotnie wynikały zaskakujące i nieoczekiwane publikacje, które okazywały się unikatowym źródłem informacji na rynku. Wysoka jakość działalności merytorycznej w postaci wnikliwych i rzetelnych, ale także nieskrępowanych w zakresie pomysłów analiz to największa wartość działalności SWP. System zarządzania jakością, w tym wprowadzenie m.in. zasad dobrej praktyki akademickiej, jest widoczny również na stronie internetowej SWP[1].
KWESTIA WPŁYWU
Ze spotkania wynikało, że SWP bardziej skupia się na jakości swej pracy (content) niż na publicznym dialogu. Jednak praca think-tanku nie jest sztuką dla sztuki w zakresie przygotowywania badań i analiz. Efektywność tego typu instytucji daje się zmierzyć poprzez weryfikację, w jakim zakresie stanowi ona organ doradczy i źródło informacji odnośnie do sposobów rozwiązywania badanych problemów (impact).
Wpływ SWP jest wymierny przede wszystkim w związku z dwoma kanałami przekazu. Po pierwsze: SWP jako organizacja finansowana ze środków publicznych i działająca blisko niemieckiego parlamentu ma zwiększoną recepcję ze strony administracji publicznej. Można zwrócić uwagę, że SWP ma łatwiejszy kontakt z organizacją państwa, jeżeli sama o niego zabiega, ale często prośba o konsultacje wychodzi ze strony organów władzy. Po drugie: SWP przeznacza czas na bezpośrednie spotkania w małym gronie skupione na kwestiach ważnych dla odbiorcy, co zwiększa skuteczność oddziaływania. Chociaż, oczywiście, należy zaznaczyć, że publikacje SWP są co do zasady szeroko dostępne, również w ramach wirtualnej ścieżki przekazywania treści bez skonkretyzowanego adresata.
Trzeba tu też podkreślić wagę badań i analiz dla podejmowania decyzji politycznych. Wartość opracowań merytorycznych SWP, będących rzetelnymi, specjalistycznymi i nietuzinkowymi studiami, pozycjonuje instytucję jako źródło, do którego warto się zwrócić.
Mimo wyraźnych preferencji SWP stara się istnieć we wszystkich kanałach przekazu, by mieć jak największy zasięg, m.in. poprzez wykorzystanie Twittera lub dzięki temu, iż przedstawiciele SWP są zapraszani do mediów jako eksperci w dziedzinie sytuacji międzynarodowej.
RELACJE POLSKO NIEMIECKIE I INSTYTUCJA OŚRODKÓW BADAWCZYCH
Polska i Niemcy mogą współdziałać na wielu płaszczyznach. Obecnie – pomimo „złej prasy” odnośnie relacji polsko-niemieckich – współpraca gospodarcza pomiędzy naszym krajem a Niemcami jest dobra. Polska pozostaje dla Niemiec ważnym partnerem i jej znaczenie brane jest pod uwagę również w relacjach na linii Berlin-Paryż.
Polska powinna obserwować dobre praktyki sąsiadów i wyciągać z nich wnioski. Nasze państwo mogłoby się nauczyć od Niemiec sposobu organizacji instytutów i ośrodków badawczych.
Ich prestiż wynika z wysokich standardów pracy merytorycznej, a to wiąże się z poświęceniem czasu i energii oraz odpowiednim dofinansowaniem.
SWP (think-tank) jest dobrze zorganizowanym ośrodkiem, ale można wymienić też inne przykłady: Goethe-Institut (będący instytutem kultury) czy Towarzystwo Wspierania Nauki im. Maxa Plancka (instytucję naukowo-badawczą, koordynującą pracę dziesiątek instytutów w Niemczech). Niemiecka inwestycja w rozwój widoczna jest również w liczbie fundacji i stypendiów. Można tu wspomnieć o znanej w Polsce Fundacji Konrada Adenauera czy stypendiach DAAD.
Innym zjawiskiem, na które warto zwrócić uwagę w Niemczech i na Zachodzie, jest docenianie znaczenia think-tanków zajmujących się monitoringiem, analizą i wsparciem stosunków międzynarodowych.
BUDOWA SILNYCH OŚRODKÓW BADAWCZYCH
Silne ośrodki badawcze, w tym think-tanki, to silne państwo. Dzięki ich opracowaniom można wyprzedzać trendy i minimalizować potencjalne sytuacje kryzysowe, a ich wysoka pozycja oznacza również odpowiedni prestiż na arenie światowej.
Należy zatem zauważyć, że zgodnie z rankingiem 2017 Global Go To Think Tank Index Report, przygotowywanym przez Uniwersytet Pensylwanii[2], w pierwszej dwudziestce najlepszych światowych think-tanków poza Stanami Zjednoczonymi, znajdują się aż cztery z Niemiec (w tym SWP), a jedyny polski ośrodek w tej tabeli to Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych (zajmujący wysoką 31. pozycję), chociaż w rankingach regionalnych nasz kraj plasuje się dosyć wysoko. Polskie ośrodki cieszą się raczej dobrą opinią, ale istnieje dystans dzielący nas od Niemiec, który trzeba pokonać. Można np. naśladować jakość działań SWP, chociaż wydaje się, że na rynku jest także miejsce dla krótszych form monitoringu i analiz sytuacji międzynarodowej, publikowanych na bieżąco.
WSPARCIE NIEZALEŻNOŚĆ
Ciekawym zagadnieniem, które zostało poruszone na spotkaniu w SWP, jest niezależność działania SWP przy jednoczesnym wsparciu Bundestagu. Odpowiedni balans między pomocą a zachowaniem niezależności jest charakterystyczny dla niemieckich think-tanków.
Ośrodki badawcze potrzebują różnego rodzaju dotacji, m.in. odpowiedniego finansowania z publicznych bądź prywatnych środków (lub też środków partii politycznych) oraz ułatwionego kontaktu z organami administracji państwowej czy też pozostałymi odbiorcami.
Z drugiej strony, niezależność pozwala na jak najbardziej obiektywne i wartościowe rezultaty w analizie, w tym nieskrępowany wybór tematów i niecenzurowane treści – na to, by były one rewolucyjne.
Właśnie wsparcie i niezależność powinny być postulatami realizowanymi w stosunku do działalności polskich ośrodków badawczych. Wydaje się, iż dużej części niemieckich ośrodków udaje się spełniać tak określone wymogi, nawet jeżeli są powiązane z partiami politycznymi (np. Fundacja Konrada Adenauera z CDU).
SYMBIOZA
W Polsce konieczne jest odpowiednie zaangażowanie państwa w działalność think-tanków i innych ośrodków badawczych w ramach priorytetów jego funkcjonowania. Tak rozumiane wsparcie może być traktowane jak inwestycja.
Powinniśmy budować świadomość potrzeby opierania decyzji politycznych na rzetelnych opracowaniach. Takie decyzje – bazujące ma solidnej podstawie – mogą okazać się właściwe.
Wskazuje się, iż wśród polskich decydentów należy budować nawyk brania pod uwagę analiz i rozwiązań przygotowywanych przez krajowe ośrodki analityczne, w przeciwieństwie do Niemiec, gdzie taka świadomość już istnieje[3]. Polskie ośrodki cieszą się dobrą opinią, biorąc pod uwagę np. ogół rankingów The Global Go-To Think Tanks. Warto też podkreślić, iż zgodnie z rankingiem z 2017 r. znajdujemy się w czołówce co do ilości think-tanków: globalnie zajmujemy miejsce 24 – 60 think-tanków, natomiast w Europie Środkowo-Wschodniej – miejsce 2, po Rosji; Niemcy globalnie znajdują się na miejscu 5 z liczbą 225 think-tanków[4].
[1] https://www.swp-berlin.org/en/about-swp/quality-management-for-swp-publications/ [data dostępu: 15.12.2018].
[2] https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1012&context=think_tanks (dalej: Raport 2017) [data dostępu: 13.12.2018].
[3] https://forsal.pl/artykuly/715101,polskie-think-tanki-czyli-zbiorniki-mysli-niewykorzystanych.html [data dostępu: 15.12.2018].
[4] Zob. Raport 2017, dz. cyt.
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” w latach 2017–2019
