Polityka zagraniczna oparta na kulturze i wartościach

W erze globalizacji dyplomacja kulturalna staje się coraz bardziej znaczącym narzędziem umacniania pozycji państw na arenie międzynarodowej. Polityka hard power zastępowana jest przez narzędzia soft power, które pomagają budować porozumienie między państwami, narodami czy też poszczególnymi grupami społecznymi.

Termin ten wszedł do użytku powszechnego dopiero w XIX wieku, kiedy państwa zaczęły prowadzić politykę kulturalną, która miała sprzyjać realizacji celów polityki zagranicznej. Dyplomacja kulturalna ma służyć wymianie informacji, idei – w tym także artystycznych – wraz z innymi aspektami kulturalnymi pomiędzy państwami i ich obywatelami w celu umacniania wzajemnego zrozumienia^[1]. Jednak sama działalność tego typu ma bardzo długą tradycję. Już od czasów starożytnych ludzie zajmujący się handlem, współpracą między państwami, nauczyciele czy podróżnicy, poprzez interakcje z innymi kulturami stawali się swego rodzaju dyplomatami kulturalnymi. Wymiana w dziedzinie sztuki zachodziła w społeczeństwach od zarania dziejów.

Dyplomacja kulturalna jako forma polityki zagranicznej pozwala także na zbudowanie porozumienia między państwami, grupami społecznymi lub organizacjami w sytuacjach, gdy dyplomacja tradycyjnie rozumiana się nie sprawdza. Stanowi ona środek służący wzmocnieniu relacji na arenie międzynarodowej, w tym także – budowaniu świadomości dotyczącej narodów i ich tradycji.

DYPLOMACJA KULTURALNA JAKO SOFT POWER

Dyplomacja kulturalna jest wzorcowym przykładem budowania tzw. miękkiej siły (soft power). Według amerykańskiego politologa Josepha Nye’a soft power^[2] to zdolność państwa czy organizacji do budowania sojuszy i zdobywania wpływów dzięki pozytywnemu wizerunkowi oraz działaniom niezwiązanym z kontekstem militarnym, a bardziej z czynnikami społecznymi. Tzw. hard power – czyli siła militarna – nie jest już jedynym sposobem tworzenia przewagi. Soft power można budować m.in. poprzez rozwój naukowy, np. zwiększając liczbę naukowców pracujących w zagranicznych jednostkach badawczych. Można ją także wzmacniać za pomocą sztuki promowanej na świecie czy zdobywającej uznanie poza granicami kraju. Ponadto do budowania soft power można także wykorzystywać sportowców i ich osiągnięcia w międzynarodowej rywalizacji. Innym ważnym elementem „miękkiej siły” może być oddelegowanie przedstawicieli danego kraju na ważne stanowiska w międzynarodowych organizacjach oraz tworzenie instytutów kultury.

Wielki wpływ na rozwój idei soft power miały czasy zimnej wojny pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim, która oznaczała nie tylko wyścig zbrojeń, ale także rywalizację pomiędzy systemem kapitalistycznym a komunistycznym na wielu innych poziomach. Każde z mocarstw chciało pokazać swoją  przewagę, zarówno militarną, jak i dotyczącą innych dziedzin życia, takich jak kultura, sztuka, nauka, myśl technologiczna, sport czy ekonomia. Miało to istotny wpływ na rozwój mechanizmów wykorzystywanych obecnie w dyplomacji kulturalnej.

Po zakończeniu zimnej wojny soft power zyskała na znaczeniu, ponieważ potęga militarna nie stanowi już najważniejszego kryterium oceny siły państwa. Kwestiami kluczowymi stały się: potęga ekonomiczna i kulturowe obszary wpływów.

W kontekście globalizującego się świata dyplomacja kulturalna jest narzędziem powszechnie wykorzystywanym. Kraje najbardziej rozwinięte gospodarczo często posiadają bardzo rozbudowane instytucje czy sektory polityki zajmujące się tą dziedziną.

INSTITUTE FOR CULTURAL DYPLOMACY

ICD jest międzynarodową organizacją pozarządową powołaną do życia w 1999 roku w Stanach Zjednoczonych. Swoją działalność w Niemczech rozpoczęła w 2002 roku. Do głównych obszarów działań organizacji należy promowanie i rozwijanie obszaru dyplomacji kulturalnej poprzez prowadzenie badań, inicjatyw i programów, a także organizowanie międzynarodowych konferencji. W ramach swojej działalności ICD prowadzi  Academy for Cultural Diplomacy – zlokalizowaną w Berlinie uczelnię wyższą współpracującą z uniwersytetami w Niemczech i innych krajach z całego świata. Tuż po rozpoczęciu działalności w 2014 roku akademia miała 5 studentów. Obecnie jest ich około 100 rocznie, a pochodzą z ponad 70 krajów świata. Najczęściej są to pracownicy administracji publicznej, rządów, ambasad oraz organizacji międzynarodowych takich jak ONZ. W grupach studentów obecni są zarówno ambasadorowie i wysocy rangą urzędnicy, jak i pracownicy, których kariera dopiero się rozpoczyna. Partnerami akademii są Universitatea din București (Rumunia), University of West Scotland (Wielka Brytania), Hochschule Furtwangen University (Niemcy) oraz UNESCO International Bureau of Education.

Instytucja oferuje wiele programów – od kilkudniowych kursów, przez studia licencjackie i magisterskie, po doktorat z dyplomacji kulturalnej realizowany we współpracy z University of West Scotland. Jej celem jest promocja dyplomacji kulturalnej oraz kształcenie kadr odpowiedzialnych za kulturalne aspekty dyplomacji w różnych krajach, organizacjach pozarządowych i biznesie. ICD nie pobiera żadnych dotacji. Jest jednostką niezależną od rządu i innych organizacji.

Jednym z najważniejszych zadań ICD pozostaje organizacja międzynarodowych konferencji, które mają przybliżać uczestnikom idee dyplomacji kulturalnej.

Zazwyczaj biorą w nich udział znane osobistości ze świata polityki i kultury. Tematy konferencji dotyczą najczęściej stosunków międzynarodowych, umów bilateralnych oraz rozwoju potencjału dyplomacji kulturalnej w organizacjach. ICD organizuje konferencje również we współpracy z ONZ.

ICD prowadzi ponadto portal informacyjny Berlin Global, który dostarcza informacji na temat dyplomacji kulturalnej oraz wydarzeń organizowanych w Berlinie w tym kontekście. Inną działalnością ICD jest consulting, głównie dla rządów, dotyczący tematyki dyplomacji kulturalnej oraz budowania strategii, a także sposobów jej wdrażania w polityce międzynarodowej.

POLITYKA ZDOBYWANIA „SERC I UMYSŁÓW”

W erze globalizacji dyplomacja kulturalna staje się coraz bardziej znaczącym narzędziem umacniania pozycji państw na arenie międzynarodowej. Polityka hard power zastępowana jest przez narzędzia soft power, które pomagają budować porozumienie między państwami, narodami czy też poszczególnymi grupami społecznymi. Przyczyniają się też do lepszego realizowania zadań polityki zagranicznej oraz wpływają na budowanie wizerunku państw na świecie. Według Josepha Nye’a soft power^[3] opiera się na trzech filarach: wartościach politycznych, polityce zagranicznej oraz kulturze. Polityka soft power może być realizowana poprzez pomoc zagraniczną, pomoc humanitarną, nauczanie języków czy prezentowanie kultury i sztuki. Angażowanie się państw w tego typu inicjatywy wpływa pozytywnie na ich wizerunek oraz ułatwia drogę do realizacji strategicznych celów polityki zagranicznej.

Tradycyjna dyplomacja oparta jest najczęściej na przemówieniach oraz monologach. Dyplomacja kulturalna z założenia dąży do dialogu.

Znacznie łatwiej rozmawia się o trudnych politycznie kwestiach, gdy najpierw posłucha się dobrego koncertu, weźmie udział w pokazie sztuki użytkowej znanego twórcy czy w widowisku opartym na literaturze danego kraju. Wtedy ten kraj i jego przedstawiciele dają się łatwiej zrozumieć, postrzegani są jako przyjaźni, a komunikacja staje się łatwiejsza. Na dobrej komunikacji można budować korzystne relacje, co jest ważne zarówno dla przedstawicieli rządu oraz dyplomatów, jak i dla pracowników korporacji czy szeroko rozumianego biznesu oraz organizacji pozarządowych. Każda z tych grup może być beneficjentem właściwie prowadzonej polityki dyplomacji kulturalnej.

Mimo iż trudno określić wskaźniki, za pomocą których można by zmierzyć jej efekty, coraz więcej państw decyduje się inwestować niemałe środki w inicjatywy służące realizowaniu polityki dyplomacji kulturalnej.

Wielka Brytania już od wielu lat opiera swoją politykę na narzędziach soft power, z których dwoma najważniejszymi pozostają BBC World Service oraz British Council.

BBC World Service jest jednym z największych publicznych nadawców radiowo-telewizyjnych na świecie, tłumaczonym na ponad 30 języków i docierającym każdego tygodnia do ponad 260 milionów odbiorców. British Council to brytyjska agencja zajmująca się międzynarodowymi relacjami w zakresie kultury i nauki. Swoje siedziby ma w ponad 100 krajach. W ramach działalności ułatwia dostęp do edukacji, certyfikatów znajomości języka angielskiego i kultury brytyjskiej. Dzięki temu zachęca do współpracy z Wielką Brytanią, szczególnie w sferze nauki, kultury oraz edukacji.

WARTOŚCI I IDEE

Dyplomacja kulturalna jest także ważnym elementem polityki Unii Europejskiej, której przedstawiciele wyrazili niedawno potrzebę stworzenia strategii, ustawiającej kulturę w samym centrum współpracy międzynarodowej. Chiny także zauważają i doceniają zalety prowadzenia dyplomacji kulturalnej. Dlatego też postanowiły stworzyć na całym świecie do końca 2020 roku 1000 Instytutów Konfucjusza, które odwiedzającym będą przybliżać nie tylko filozofię ich patrona, ale także sztukę i kulturę Chin.

Coraz więcej krajów korzysta z zalet prowadzenia polityki zagranicznej opartej na dyplomacji kulturalnej. Dzięki promocji kultury oraz pewnych wartości i idei, które ona ze sobą niesie, możemy lepiej zrozumieć innych i otaczający nas świat.

Możemy budować relacje oparte na szacunku i otwartości. Warto więc promować naszą tożsamość, historię oraz kulturę, realizując jednocześnie wyznaczone cele polityki zagranicznej. To wielka wartość dyplomacji kulturalnej, która powinna być ważnym elementem budowania pozycji Polski na świecie.

^[1] Milton C. Cummings, Cultural Diplomacy and the United States Government, Waszyngton, 2003, s. 1.

^[2] https://www.jstor.org/stable/1148580?seq=1#page_scan_tab_contents [dostęp 23.01.2019]

^[3] https://www.jstor.org/stable/1148580?seq=1#page_scan_tab_contents [dostęp: 23.01.2019]

Autorzy:

Anna Bielecka – medioznawca, dziennikarka, autorka kampanii społecznych. Absolwentka Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii na Uniwersytecie Warszawskim oraz Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Obecnie doktorantka na Uniwersytecie Warszawskim. Ekspert w zakresie budowania strategii marketingowych i komunikacyjnych dla kampanii społecznych. Absolwentka Szkoły Przywództwa Instytutu Wolności. Uczestniczka programu Przywództwo Poziom Wyżej.

Grzegorz Botwina – specjalista w obszarze zarządzania, doktorant Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Przedsiębiorca, posiada wieloletnie doświadczenie w biznesie oraz administracji państwowej. Kierownik Zakładu Zarządzania i Organizacji Treningu w Instytucie Sportu.

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” w latach 2017–2019